23.02.2016 – Wykład Jerzego Brukwickiego pt. „Dzieje sztuki polskiej po 1945 roku”. Schyłek lat 60., lata 70. – czas nowej figuracji, neoawangardy, nowych form wypowiedzi artystycznych.

Druga połowa lat 60. i dekada lat 70. XX wieku w dziejach sztuki polskiej zwracają uwagę niebywałym dotąd otwarciem artystów na rzeczywistość, nowymi strategiami jej interpretowania i komentowania. Stawiano pytania o sens egzystencji, istotę i granice sztuki, moralny wymiar twórczości. Dążono do poszerzenia sfery ludzkiej wyobraźni i wrażliwości. Był to czas rozkwitu nurtu abstrakcji geometryczno-konstruktywistycznej i ekspresyjnej, figuracji, sztuki metaforycznej, surrealizmu oraz  narodzin wielu nowych koncepcji i nurtów (nowa figuracja, hiperrealizm, konceptualizm, pop-art, sztuka wizualno-językowa, minimal art, mail-art) oraz form wypowiedzi artystycznych (happening, performance, instalacja). Tworzyli:  Magdalena Abakanowicz, Alina Szapocznikow, Jadwiga Maziarska, Erna Rosenstein, Tadeusz Brzozowski, Tadeusz Kantor, Henryk Stażewski, Jerzy Nowosielski, Kazimierz Mikulski, Antoni Rząsa, Stanisław Fijałkowski, Alfred Lenica, Wojciech Fangor, Alfons Mazurkiewicz, Jacek Sempoliński, Jacek Sienicki, Jan Tarasin, Jerzy Tchórzewski, Stefan Gierowski, Adolf Ryszka, Jan Berdyszak, Zdzisław Beksiński, Zbigniew Makowski, Eugeniusz Markowski, Józef Szajna i inni.

Pojawił się nurt nowej figuracji, wyróżniający się daleko posuniętymi uproszczeniami i deformacjami ciała ludzkiego, odwołujący się do świata relacji międzyludzkich (Teresa Pągowska, Janusz Przybylski, Wiesław Kruczkowski, Marek Sapetto, Wiesław Szamborski). Przeróżne  spory i silne emocje wywoływała twórczość, powstałej w 1966 roku, krakowskiej grupy Wprost, której członkowie: Maciej Bieniasz, Zbylut Grzywacz, Leszek Sobocki i Jacek Waltoś deklarowali, że w sztuce: Chcemy wyrażać wprost, nie pomijać wielorakich możliwości w plastyce: tematów, symboliki, form znaczących, tworzywa stosowanego dla treści. Każda użyteczna metoda i tworzywo służące ekspresji jest ważne dla wyobraźni, to znaczy – ujawniania kształtu przeżyć. Pokazujemy to, co robimy, swój warsztat, by ujawnić myśli i wyobrażenia w jej bezpośredniej, często pierwszej postaci. Kontynuowano tradycje awangardy, poszukiwano wciąż nowych form i strategii jej przeobrażeń, transformacji. Istotnym dla rozwoju sztuki polskiej stał się wyrosły z poszukiwań formalnych Wandy Gołkowskiej, Jerzego Boronia i Jana Chwałczyka, specyficzny dla wrocławskiego środowiska artystycznego, strukturalizm, prowadzący do zajmujących, wyważonych wypowiedzi. Elementy pop-artu kształtowały twórczość m.in. Władysława Hasiora, Edwarda Dwurnika Jana Świtki, Lucjana Mianowskiego. Hiperrealizm wprowadzali do sztuki polskiej Ewa Kuryluk, Miłosz Benedyktowicz, Łukasz Korolkiewicz, Andrzej Sadowski, Antoni Fałat. Sztuka konceptualna stała się domeną twórczości Jerzego Rosołowicza, Edwarda Krasińskiego, Zbigniewa Gostomskiego, Krzysztofa Wodiczki, Mariana Warzechy, Natalii Lach-Lachowicz, Ewy Partum, Zbigniewa Makarewicza. Własną drogą powędrowali Roman Opałka, tworzący od 1965 cykl „Obrazów liczonych”, budzący podziw zapis przemijającego czasu i życia  oraz Ryszard Winiarski, który sformułował zasady wizualnego zapisu praw rządzących światem. Własne formy happeningu rozwinęli Jerzy Bereś, Włodzimierz Borowski, Andrzej Matuszewski, Jerzy Kalina, a do grona budzących zaciekawienie, wywołujących emocjonujące dyskusje performerów należeli Zbigniew Warpechowski, Zofia Kulik i Przemysław Kwiek (Pracownia Sztuki Działań, Dokumentacji i Upowszechniania, 1971-87), których działania łączyły refleksje filozoficzne z aluzjami społeczno-politycznymi. Andrzej Dłużniewski tworzył zajmujące dzieła wizualno-językowe, a Stanisław Dróżdż budował dwuwymiarowe i przestrzenne, zaskakujące struktury pojęciowe, analizujące rzeczywistość języka. W nurcie publicystycznego krytycyzmu i osądu człowieka, sprzeciwu wobec ówczesnej sytuacji politycznej tworzyli m.in. Elżbieta i Emil Cieślarowie, Jerzy „Jurry” Zieliński. Był to także czas ciekawych debiutów, m.in. Janusza Bałdygi, Andrzeja Bielawskiego, Piotra Bogusławskiego, Tomasza Ciecierskiego, Jana Dobkowskiego, Wiktora Gajdy, Mariana Kępińskiego, Antoniego Mikołajczyka, Teresy Murak, Adama Myjaka, Józefa Robakowskiego, Krystiany Robb-Narbutt, Rafała Strenta, Jana S. Wojciechowskiego.

Wśród wydarzeń artystycznych tamtego okresu warto odnotować wrocławskie Sympozjum Wrocław ’70, elbląski Zjazd Marzycieli (1971), Spotkanie Nowej Awangardy w Białowieży (1978), ruch „O poprawę”, wystawy „Romantyzm i roma-ntyczność w sztuce polskiej XIX i XX wieku” (1975) i „Polaków portret własny”(1979), autorstwa Marka Rostworowskiego. Powstało kilka interesujących galerii autorskich: Repassage w Warszawie, Galeria Pi w Krakowie, Adres w Łodzi, Akumulatory 2 w Poznaniu, Perfamo i Galeria Sztuki Aktualnej we Wrocławiu, Galeria 72 w Chełmie.

Protesty robotnicze z czerwca 1976 roku rozpoczęły kolejny okres napięć i zwrotów w życiu politycznym i intelektualnym kraju. Nasilały się przejawy ograniczania wolności, zwielokrotnione zostały mechanizmy cenzury. Wzrósł krytycyzm i społeczny opór przeciwko władzy ludowej, jej strukturom i instytucjom. Obok oficjalnej, biurokratycznej machiny politycznej powstawały niezależne ugrupowania społeczne i związkowe, podziemne wydawnictwa, niezależne pisma społeczne i kulturalne, salony artystyczne.

Alina Szapocznikow „Portret zwielokrotniony”, 1967

Magdalena Abakanowicz,  „Plecy”, 1976

Edward Dwurnik, Pywo”, (z cyklu „Sportowcy”), 1973

Marek Sapetto, „Chór męski III”, 1973

Jerzy Bereś, „Ołtarz spełnienia”, Galeria Krzysztofory, Kraków 1978

Stanisław Fijałkowski, „17 I 74”, 1974

Ryszard Winiarski, „Obraz 161”, 1973

Roman Opałka, z cyklu „Obrazy liczone 1965/1 – ∞”  (fragment)

Jerzy Brukwicki urodził się 17 listopada 1945. Do 2012 – szef warszawskiej Galerii Krytyków Pokaz. W latach 80. współorganizator ruchu kultury niezależnej, współpracownik podziemnych wydawnictw i prasy (NOW-a, Wydawnictwo „Przedświt”, PWA, „Wybór”). Autor ok. trzystu wystaw w kraju i za granicą, m.in. „Czas smutku, czas nadziei”, „Polska Pieta”, „Świadectwo czasu”, „W drodze. O sensie wędrówki przez życie”, „Wobec zła”, „Dialogi”. Kurator wystaw Magdaleny Abakanowicz, Sylwestra Ambroziaka, Tadeusza Boruty, Romualda Oramusa, Ryszarda Stryjeckiego, Józefa Szajny, Andrzeja Wajdy.Autor tekstów o sztuce i wydarzeniach artystycznych w WIK, „Kaleidoscope”, „Kunstmarkt”, „Polish Culture”, „Rondo Europa”, culture.pl. Prowadzi Galerię Plakatu Teatralnego w Teatrze Impresaryjnym we Włocławku.