27.10.2015 (wtorek) godz.18.00 – Wykład Jerzego Brukwickiego „Pierwsze pięć lat po wyzwoleniu. Realizm socjalistyczny (1949 – 1956)”, 24.11.2015 (wtorek) godz.18.00 – Wykład Jerzego Brukwickiego pt. Arsenał ’55. Różne oblicza odwilży (1955-1968). Polska szkoła plakatu.
Jerzy Brukwicki urodził się 17 listopada 1945. Do 2012 – szef warszawskiej Galerii Krytyków Pokaz. W latach 80 współorganizator ruchu kultury niezależnej, współpracownik podziemnych wydawnictw i prasy (NOW-a, Wydawnictwo „Przedświt”, PWA, „Wybór”). Autor ok. trzystu wystaw w kraju i za granicą, m.in. „Czas smutku, czas nadziei”, „Polska Pieta”, „Świadectwo czasu”, „W drodze. O sensie wędrówki przez życie”, „Wobec zła”, „Dialogi”. Kurator wystaw Magdaleny Abakanowicz, Sylwestra Ambroziaka, Tadeusza Boruty, Romualda Oramusa, Ryszarda Stryjeckiego, Józefa Szajny, Andrzeja Wajdy. Autor tekstów o sztuce i wydarzeniach artystycznych w WIK, „Kaleidoscope”, „Kunstmarkt”, „Polish Culture”, „Rondo Europa”, culture.pl. Prowadzi Galerię Plakatu Teatralnego w Teatrze Impresaryjnym we Włocławku.
wykład 1. – Dzieje sztuki polskiej po 1945 roku
Pierwsze pięć lat po wyzwoleniu. Realizm socjalistyczny (1949-1956).
(…) Swoją pozycję najszybciej określiło środowisko kolorystów: kapiści (Helena Rudzka-Cybisowa, Jan Cybis, Artur Nacht-Samborski), członkowie przedwojennych grup: Zwornik (Jerzy Fedkowicz, Eugeniusz Geppert, Czesław Rzepiński, Marian Szczerbuła, Jerzy Wolff), Jednoróg (Eugeniusz Eibisch, Jan Hrynkowski), Pryzmat (Krystyna Łada-Studnicka, Juliusz Studnicki, Wacław Taranczewski), którym sprzyjały oczekiwania publiczności. Ich obrazy, rysunki, grafiki przynosiły radość, budziły optymizm i nadzieję na odnowę życia, egzystencjalne przeobrażenia. Nie zabrakło dzieł ukazujących grozę wojny, dokumentujących wojenne przeżycia, przerażające ruiny Warszawy, np. cykl prac Tadeusza Kulisiewicza „Warszawa” (1945), Alfreda Lenicy „Powrót z wojny” (1946), Jonasza Sterna „Wysiedlenie z getta” (1946), Bronisława Wojciecha Linkego „Kamienie krzyczą” (1946-1947), Xawerego Dunikowskiego „Oświęcim” (1948). Do rozmów o trudnych sprawach ludzkiego istnienia, o życiu wewnętrznym człowieka w nowych warunkach dziejowych przyłączyli się także artyści reprezentujący abstrakcjonizm i nurt sztuki metaforycznej (m.in. Maria Jarema, Jadwiga Maziarska, Erna Rosenstein, Marian Bogusz, Tadeusz Brzozowski, Zbigniew Dłubak, Tadeusz Kantor, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski, Henryk Stażewski, Jonasz Stern, Władysław Strzemiński, Jerzy Tchórzewski, Stefan Wegner, Marek Włodarski, Andrzej Wróblewski). Interesowano się nowymi tendencjami w sztuce zachodnioeuropejskiej i amerykańskiej, które szybko w Polsce znajdowały swoich zwolenników i kontynuatorów. Z zaciekawieniem i uwagą obserwowano życie artystyczne w Związku Radzieckim i powstałych krajach socjalistycznych. W środowisku krakowskim działali członkowie przedwojennej Grupy Krakowskiej, w Łodzi – artyści z kręgu Władysława Strzemińskiego, w Warszawie – młodzi awangardziści. W kilku miastach (głównie w Toruniu i Wrocławiu) zamieszkali artyści polscy z Lwowa i Wilna. Powstały nowe ugrupowania artystyczne: w Warszawie – Klub Młodych Artystów i Naukowców, w Krakowie – Grupa Młodych Plastyków, skupiona wokół Tadeusza Kantora (…) W 1949 roku władze państwowe i polityczne, które założyły bezwzględne podporządkowanie sobie środowisk intelektualnych i artystycznych, narzuciły twórcom doktrynę i zasady realizmu socjalistycznego. (…) Sztuka miała być „socjalistyczna w treści i narodowa w formie”. Włodzimierz Sokorski, działacz partyjny odpowiedzialny za kulturę, głosił: „Przedmiotem artystycznego tworzywa jest realnie istniejący świat i byt społeczny. (…) Sztuka i nauka o sztuce służy partii, klasie robotniczej i narodowi, w jego walce o nowego, socjalistycznego człowieka”.(…) Na szczęście żywot narzuconego artystom kierunku był krótki, obowiązywał zaledwie sześć lat. Rok 1955 – a zwłaszcza Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki „Przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi” w warszawskim Arsenale – przyniósł zapowiedź zmian i przekształceń nie tylko społeczno-politycznych, ale przede wszystkim artystycznych.
Tadeusz Kulisiewicz
Władysław Strzemiński
Aleksander Kobzdej
wykład 2. – Arsenał ’55. Różne oblicza odwilży (1955-1968). Polska szkoła plakatu.
Przełomowym wydarzeniem w dziejach powojennej sztuki polskiej stała się Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki „Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi”, otwarta 21 lipca 1955 roku w warszawskim „Arsenale”, czynna podczas V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów. Po śmierci Józefa Stalina w krajach satelickich ZSRR nastąpiły zmiany nie tylko w polityce i gospodarce, ale także i w kulturze. Dziesięć lat po zakończeniu wojny i po okresie dramatycznych doświadczeń stalinizmu polska sztuka ponownie wkroczyła w epokę nowoczesności. Wystawa „Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi”, potocznie zwana Arsenałem, stała się zapowiedzią istotnych zmian w życiu artystycznym, które nastąpiły po legendarnym Październiku ’56, symbolem odwilży ideologicznej. Zaprezentowano na niej 486 obrazów, grafik i rzeźb 244 młodych artystów z różnych stron kraju. Zdecydowanie odcięła się od doktryny realizmu socjalistycznego. Arsenał ’55 stał się pokazem sztuki naznaczonej bólem, ekspresyjną i egzystencjalną refleksją o sensie i istocie życia; był wizualizacją ludzkich przeżyć i doznań. Wydarzenie wywołało wiele emocjonalnych wypowiedzi i dyskusji, podkreślano jego pokoleniową manifestację postaw artystycznych i intelektualnych.
Kolejne lata przyniosły niebywałe dotąd ożywienie życia artystycznego. Powstawały ugrupowania twórców (m.in.: Grupa 55 w Warszawie, II Grupa Krakowska i Grupa Nowohucka w Krakowie, R-55 i Grupa EF (Eksperyment Formy) w Poznaniu, Grupa Piąte Koło w Łodzi, Grupa Zamek w Lublinie, Grupa 14 w Rzeszowie, Grupa 4 Młodych Plastyków Toruńskich w Toruniu, Grupa 7 w Szczecinie, Grupa X we Wrocławiu, Grupa Nałęczów ’56 w Nałęczowie, Grupa Dziewięciu Plastyków Zakopiańskich w Zakopanem), otwierano galerie i kluby dyskusyjne (m.in.: Krzywe Koło, Foksal, Współczesna w Warszawie, Krzysztofory w Krakowie, OdNowa w Poznaniu, Galeria EL w Elblągu, „Pod Moną Lizą” we Wrocławiu), wydawano nowe czasopisma o sztuce. Zrealizowano II i III Wystawę Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (1957, 1959), „Konfrontacje” w Galerii Krzywego Koła (od 1960), sympozja i wystawy „Złotego Grona” w Zielonej Górze (od 1963), Plenery Koszlińskie w Osiekach k. Koszalina z udziałem artystów zagranicznych (od 1963), Biennale Form Przestrzennych w Elblągu (1965-1973). Polscy artyści zaczęli uczestniczyć w Biennale w Wenecji i São Paulo, Biennale Młodych w Paryżu, documenta w Kassel. W muzeach i salach wystawowych zaczęto realizować wystawy aktualnej sztuki światowej. Nastąpił odwrót od realizmu. Powstawały nowatorskie, metaforyczne, magiczne dzieła związane z człowiekiem i jego życiem, poruszające sens i wymiar istnienia, wolności, natury. Abstrakcja korzystała z najprzeróżniejszych form wypowiedzi, dynamicznie rozwijało się malarstwo materii, malarstwo gestu, nurt malarstwa metaforycznego i ekspresjonistycznego, surrealizm, koloryzm, rodził się pop-art, happening. Rozwijało się malarstwo oparte na racjonalnych przesłankach, logice i rygorze intelektualnym. Władze partyjne nie pozwoliły jednak na zbyt dużą swobodę w sztuce. Nastąpił okres odchodzenia od październikowych zdobyczy, ograniczania niezależności, spotęgowanie cenzury. Jednym z przejawów nowej polityki kulturalnej stało się słynne prawo „15% abstrakcji”, obowiązujące od 1959 roku, które określało limit abstrakcyjnych obrazów na publicznych wystawach. Nadzieję na dalszy, interesujący rozwój nowoczesnej sztuki polskiej, na pełną demokratyzację życia artystycznego przerwały wydarzenia Marca ’68.
Bronisław Linke
Tadeusz Kantor
Tadeusz Brzozowski
Lata 1955-1968 dla sztuki plakatu w Polsce były okresem wyjątkowym, czasem jego rozkwitu, barwności i świetności. Określono je terminem „polska szkoła plakatu”. Do grona jej współtwórców należą: Henryk Tomaszewski, Józef Mroszczak, Eryk Lipiński, Wojciech Fangor, Wiktor Górka, Zbigniew Kaja, Wojciech Zamecznik, Witold Janowski, Jan Lenica, Jan Młodożeniec, Roman Cieślewicz, Franciszek Starowieyski, Waldemar Świerzy. Plakat tamtego okresu imponował siłą wyobraźni, zwięzłością kompozycji. Trafnie posługiwał się metaforą i symbolem. Wyróżniał się odrębnością stylu, słowiańsko-romantyczną formą, skrótowością, efektownym i barwnym językiem plastycznej wypowiedzi. Najistotniejsze treści przedstawienia teatralnego, filmu, wystawy, koncertu, wydarzenia społeczno-politycznego, sportowego przekazywał widzowi za pomocą skojarzeń, aluzji, domysłów i pomysłowych interpretacji poruszanych tematów. Jego płaszczyznę wypełniały idee radosnego życia, głęboko humanistyczne przesłania. Sens i wartość plakatów z tamtych lat określało przekonanie, że obok roli informowania, musiały przede wszystkim interpretować i komentować prezentowane przejawy życia społecznego, wydarzenia kulturalne, dzieła i dokonania artystyczne. Odwoływały się do wyobraźni odbiorcy, intrygowały, zmuszały do przemyślenia przekazu, które zawierały. W 1966 roku powołano Międzynarodowe Biennale Plakatu w Warszawie, a dwa lata później w Wilanowie powstało pierwsze w świecie Muzeum Plakatu.
Jan Lenica
Waldemar Świerzy
Henryk Tomaszewski